Deja vu Nedir? Neden deja vu yaşadığımızı biliyor musunuz? Bilimsel araştırmalar deja vu olayı ile ilgili ne diyor?
Déjà vu nedir?
Daha önce bir şeyi yaşamış olduğunuz hissine kapılmışsınızdır fakat gerçekte bu olay çok yenidir. Déjà vu olayını açıklamak için öne sürülen 40’tan fazla teori vardır.
Michael Molina beyin görüntüleme ve bilişsel psikolojinin tekrar yaşamışlık hissini açıklayan teorileri nasıl daralttığını anlatıyor.
Daha önce déjà vu yaşadınız mı? Bir durum size tanıdık geldiğinde hissettiğiniz hayali bir histir. Bir restorandaki bir olay tam da hatırladığınız gibi tekrarlar. Dünya kareografisini kurduğunuz bir bale gibi döner, fakat olaylar geçmişteki bir tecrübeye dayalı olamaz çünkü daha önce orada yemek yememişsinizdir. İlk kez midye yiyorsunuz, o zaman neler oluyor?
Maalesef déjà vu’ nun tek bir açıklaması yoktur. Anlık bir deneyimdir ve farketmeksizin meydana gelir bu ise bilim adamlarının kayıt alıp incelemesini neredeyse imkansız kılar. Bilim adamları öylece oturup başlarına gelmesini bekleyemez çünkü bu yıllar alır. Fiziksel bir belirtisi yoktur ayrıca araştırmalarda bir sezgi ya da his olarak tarif edilir. Bu somut kanıt eksikliği yüzünden yıllar geçtikçe artan spekülasyonlar olmuştur. Emile Boirac’ın déjà vu’yu Fransızca “daha önce görülmüş” anlamına gelen bir terim olarak öne sürmesinden beri 40’tan fazla teori bu olayı açıklamaya çalışmıştır. Fakat beyin görüntüleme ve bilişsel psikolojideki son gelişmeler araştırma alanını daraltmıştır.
Şimdi, her biri için aynı restoran sahnesini kullanarak bugünün en yaygın üç teorisini inceleyelim.
Birincisi ikili işlemdir. Bir olaya ihtiyaç var. Bir garsonun tabakları düşürmesiyle başlayalım. Olay devam ettikçe beyninizin yarım küreleri bir bilgi sağanağını işlemden geçirir: garsonun sallanan kolları, yardım çığlığı, makarnanın kokusu. Saniyenin binde birinde, bu bilgi kanallardan geçer ve tek bir an içerisine işlenir. Çoğu zaman her şey eşzamanlı olarak kaydedilir. Fakat bu teori déjà vu’nun bu kanallardaki bilginin biraz geciktiğinde meydana geldiğini gösterir. Erişim zamanlarındaki farklılık beynin geç gelen bilgiyi bağımsız bir olay gibi yorumlamasına neden olur. Önceden kaydedilmiş an tekrar canlandığında daha önce yaşanmışlık hissi verir zira bir bakıma öyledir.
Sıradaki teorimiz halihazırdaki bir yanılgıdansa geçmişteki bir karışıklıkla ilgili. Yani hologram teorisi, bunu incelerken de kareli bir masa örtüsünü kullanalım. Karelerine göz gezdirdiğinizde belirsiz bir anı beyninizin derinliklerinden yüzeye çıkar. Teoriye göre, anılar hologram formunda kaydedildiği için böyle olur ve hologramlarda resmin bütününü görmek için tek bir parçası gerekir. Beyniniz masa örtüsünü geçmişten, belki büyükannenizin evinden bir tanesiyle özdeşleştirmiştir. Fakat büyükannenizde gördüğünüzü hatırlamak yerine beyniniz eski anıları tanımlamadan toplamıştır. Bu ise sizde aşinalık uyandırır ancak hatırlama yoktur. Bu restoranda daha önce bulunmamanıza rağmen bu masa örtüsünü görmüşsünüz ama tanımayı başaramıyorsunuz. Şimdi bu çatala bakın. Dikkat ediyor musunuz?
Son teorimiz “bölünmüş dikkat”; déjà vu dikkatimiz belli bir nesne tarafından dağıtılırken beynimiz bilinçaltında bir yerde gezdiği durumda oluşur der. Dikkatimizi topladığımızda, daha önce burada bulunmuş gibi hissederiz. Örneğin, şu anda çatala odaklandınız ve masa örtüsüne veya düşen garsona dikkatle bakmadınız. Beyniniz çevresel görüşünüzdeki her şeyi kaydetmesine rağmen, bunu bilinçli ayrımsamanın çok altında yapar. En sonunda odağınızı çataldan çektiğinizde sadece dikkat etmediğiniz için daha önce burada bulunduğunuzu sanırsınız.
Bu üç teorinin üçü de déjà vu’nun ortak özelliklerini taşısa da hiçbirisinin de bu durumun kesin sebebi olduğu ileri sürülemez. Yine de araştırmacılar ve mucitlerin bu anlık olayı yakalamak için yeni yollar bulmasını beklerken bu anı kendimiz gözleyebiliriz. Ne de olsa déjà vu incelemelerinin çoğu ilk ağızdan bilgilere dayalı, o zaman neden biri sizinki olmasın? Gelecek sefer déjà vu yaşadığınızda bunu düşünmek için bir dakikanızı ayırın. Dikkatiniz mi bölündü? Bir yerde aşina olduğunuz bir nesne mi var? Sadece beyniniz yavaş mı çalışıyor? Yoksa başka bir şey mi?
What is déjà vu? – Michael Molina
Hazırlayan: Fatma Kara Yegin
