Depremler, bir çocuğun topluluğunda, evinde veya okulunda şiddetli bir yıkıma neden olabilecek ve çocuk için en önemli kişilerin yaralanması ya da kaybı ile sonuçlanabilecek etkili doğal afetlerdir. Böyle bir yıkım yaşadıktan sonra, bir çocuğun bu kayıplarla ve yaşadığı diğer olumsuz deneyimlerle başa çıkmasına yardımcı olmaya çalışmak çok zor görünebilir. Bununla birlikte, şefkatli bir yetişkinin uygun desteği ile çocukların dayanıklılığı artırılabilir ve iyileşme süreçleri hızlandırılabilir.
Depreme Verilen Normal Tepkiler
Bir depremden sonra, diğer afet türlerinde olduğu gibi, çocukların yaşadığı travmaya ve depremin çocuğun günlük rutini, aile birimi, okulu, akran ilişkileri ve hatta evinin yeni konumu üzerindeki etkisine vereceği normal tepkiler vardır. Bir felaketin hemen ardından meydana gelen aşağıdaki tepkiler, anormal ve yıkıcı bir duruma verilen normal tepkiler olarak kabul edilmektedir.
Okul Öncesi (2-6 Yaş):
• Kontrol edilemeyen ağlama
• Amaçsızca koşmak
• Aşırı sarılma isteği ve yalnız kalma korkusu
• Gerileyen davranış
• Yüksek seslere duyarlılık
• Şaşkınlık ve asabiyet
• Yeme sorunları
• Yeni korkular
Okul Çağı (7-12 Yaş):
• Spesifik olmayan fiziksel şikâyetler (ağrı ve sızılar)
• İştah değişiklikleri
• Uyku değişiklikleri (uykuya dalmada zorluk, kötü rüyalar)
• Üzüntü
• Akranlardan uzaklaşma
• Asabiyet
• Sızlanmak, sarılmak
• Saldırganlık ve sorgulama
• Okuldan kaçınma, ilgi kaybı ve okulda konsantrasyon güçlüğü
• Gerileyen davranış
• Evde veya okulda isyan
• Yeni korkular
Ergenlik Dönemi (13-18 Yaş):
• Spesifik olmayan fiziksel şikâyetler (ağrı ve sızılar)
• İştah değişiklikleri
• Uyku değişiklikleri (kâbuslar, uykuya dalmada zorluk)
• Üzüntü
• Kendini geri çekme ve soyutlama
• Asabiyet ve kontrolsüz davranış
• Aşırı korku ve endişe
• Ajitasyon ve hissizlik
• Risk alma davranışları
• Zayıf konsantrasyon
• Düş kırıklığı
• Umutsuzluk ve çaresizlik hissetme
• Yeni korkular
Travmanın Aşamaları
İnkâr: İlk aşama, olanlara inanmayı reddetmekten ibarettir. Bu aşamada çocuklar bazen kaybın gerçekleşmediğine “inanmakta” veya her şeyin “iyi” olduğunu iddia etmektedirler.
Öfke: Bir çocuk travmanın gerçekleştiğini inkâr etmeyi bıraktığında, genellikle öfke onu takip etmektedir. Öfke, kayıp için başkalarını suçlamaktan öfkeyi içe çevirmeye ve kendini suçlamaya kadar pek çok şekilde kendini gösterebilir.
Pazarlık: Öfke daha sonra travmayı uzaklaştırmak için pazarlık girişimlerine dönüşmektedir. Çocuklar, olanların gerçekliğini ortadan kaldırma umuduyla bu duygusal stratejiye başvurmaktadır.
Üzüntü: Bir çocuk kaybın kalıcı olduğunu anladığında, üzücü duygular başlamaktadır. Bu genellikle en zor aşamadır.
Kabul ve Çözüm: Bu aşamada çocuk kaybı kabul eder ve hayatına devam edebilecek hale gelir. Kaybın kabul edilmesiyle birlikte hayat enerjisi artar, gelecek için yenilenen hedefler ve önceki işleyiş seviyesine geri dönme başlar.
Travma Süreci
Doğaldır ki şiddetli bir depremin ardından bir çocuk yas tutacak; sevdiklerinin, evcil hayvanların, oyuncakların, evin ve/veya topluluğun kaybını yaşayacaktır. Bir bireyin yas tepkisinin yoğunluğu ve süresi, kaybın ne kadar önemli olduğuna bağlıdır. Travmanın aşamaları bireyler tarafından farklı deneyimlenir. Çoğu çocuk travmayı atlatmaya ve önceki duygusal seviyesine geri dönmeye genellikle birkaç hafta içinde başlayabilmektedir. Ancak bazen çocuk bir aşamada sıkışıp kalabilir ve zorluk çekebilir; bir sonraki aşamaya geçebilir veya bir aşamayı daha sonra o aşamaya geri dönmek üzere atlayabilir.
Nasıl Yardım Edilebilir?
• Bir emniyet duygusu yaratın: Çocuğunuz, bir korunma ve emniyet duygusu yaratmak için sizi beklemektedir. Sakin kalmanız çocuğunuz için pek çok anlama gelebilir. Nasıl hissettiğinizi basit şekilde paylaşın ve olanlarla başa çıkmaya çalıştığınız yolları açıklayın. Sizin ve diğer yetişkinlerin, insanların güvende, emniyette olması ve zarar görmemesi için mümkün olan her şeyi yaptığını vurgulayın.
• Müsait olun: Çocuklarınızın soru sormasına izin verin. Anlaşılması zor bilgilere de ihtiyacınız olabileceğini bilin.
• Tüm duygulara saygı gösterin: Çocuğunuzun duyguları, düşünceleri ve tepkileri sizinkinden farklı olabilir.
• Yaşına uygun davranın: Her çocuk, duygusal ve gelişimsel aşamasına göre afetlere tepki vermektedir. Her aşama çocuğa, dünya ve olayların nasıl gerçekleştiğine dair yeni bir bakış açısı kazandırmaktadır. Bu nedenle olayları bir çocuğun anlayabileceği kelimelerle açıklamak önemlidir.
• Oyun ve sanat yoluyla ifade fırsatları yaratın: Bazı çocuklar duyguları veya korkuları hakkında konuşmak istemeyebilir. Çizim yapma, oyun oynama, yazma veya yaşa uygun diğer aktiviteler yoluyla hissettiklerini ifade etmelerine yardımcı olmalısınız.
• Yeniden çerçeveleme: Çocuğunuz sadece sizden değil, aynı zamanda akranlarından ve medyadan da bilgi alacaktır. Çocuğunuza ne bildiğini sorun. Çocuğunuz bildiklerini paylaşmayı tercih ederse, depremi ve etkilerini kendi sözleriyle açıklamasına izin verin. Bu, yanlış bilgileri veya yanlış anlamaları gidermek için bir fırsat sağlayacaktır.
• Eğitin: Artçı sarsıntıların ne olduğu, sayılarının azalacağı ve artçıların daha az güçlü olacağı hakkında açıklama yapmanız gerekebilir. Çocuklara ihtiyaç duydukları temel ve doğru bilgileri sağlayın. Rahatsız olabilecekleri için ayrıntı vermekten kaçınmalısınız.
• Medyaya maruz kalmayı azaltın: Çocuğunuzun medyada yer alan deprem haberlerine maruz kalmasını en aza indirin. Deprem ve sonrasının fotoğraflarını görmek veya açıklamalarını duymak yalnızca çocuğun kaygısını artıracaktır. Örneğin, küçük bir çocuk, çökmekte olan binaların veya kötü durumdaki depremzedelerin medya görüntülerinin bir olayın tekrarı olduğunu anlamayabilir ve yeni bir depremin meydana geldiğini düşünebilir.
• İlgili birimlere ulaşın: Çocuğunuzun diğer depremzedelere yardım edebileceği yollar hakkında konuşun. Kart yazmak, resim göndermek veya gönüllü zaman geçirmek, size ve çocuğunuza toplumun iyileşme sürecine katkıda bulunmasında yardımcı olabilir.
• Kendiniz için destek alın: Endişelerinizi, korkularınızı ve kaygılarınızı çocuğunuza değil, başka bir uzman yetişkine iletin.
Ne Zaman Bir Ruh Sağlığı Uzmanı ile İrtibata Geçilmeli?
Yukarıda açıklanan normal reaksiyonlardan bazıları hemen ortaya çıkmayabilir; depremden haftalar sonra meydana gelebilir. Bir travma, olayı takip eden birkaç hafta içinde meydana geldiğinde, çocuğunuzun tepkileri normaldir. Deprem sizi ve ailenizi yerinden ettiyse ve normal rutininizi ciddi şekilde bozduysa, çocuğunuzun daha uzun bir iyileşme süresine ihtiyacı olabilir. Çocuğunuzun duygusal tepkileri 4-6 haftadan daha uzun süredir devam ediyorsa veya buna önemli bir işlevsel bozukluk eşlik ediyorsa, o zaman bir uzmandan yardım almalısınız. Çocuğunuz depreme “takılıp” kalırsa ve düşüncelerinde, duygularında, görüntülerinde veya davranışlarında depremi yeniden yaşamaya devam ediyorsa, çocuk doktorunuzla konuşun ve bir çocuk ve ergen psikiyatristi, sosyal hizmetler uzmanı veya psikologdan sevk talep edin. Ayrıca yerel okulunuz, çocuk hastanesi veya toplum ruh sağlığı kuruluşuylarıyla iletişime geçebilir ve bölgenizde uygun bir yere de sevk isteyebilirsiniz.
Deprem Bölgesinde Yaşıyorsanız…
Deprem nedeniyle evinizi kaybetmediyseniz veya evinizi kaybetmiş olup aynı bölgede yaşamaya devam edecekseniz, çocuğunuzun depremin meydana geldiği bir bölgede yaşamakla ilgili korkuları olabilir. Çocuğunuzla gelecekteki bir depreme hazırlanmak için ne yapması gerektiği konusunda bir plan yapmalısınız. Plan, deprem sırasında veya sonrasında ayrılmanız durumunda birbirinizle iletişim kurmanın ve birbirinizi bulmanın yollarının yanı sıra sığınak ve güvenliğin nerede aranacağını da içermelidir. Bir afet meydana geldiğinde çocuğunuz okulda olabileceği için, okul acil durum planını öğrenmeli ve kendi planınızın okulun planıyla uyumlu olduğundan emin olmalısınız. Aile planına sahip olmak, çocuğunuza ve ailenize tehlike konusunda hâkimiyet duygusu kazandırabilir ve korkuları yatıştırmaya yardımcı olabilir.
Hazırlayan: Gizem Burcu Gerçek
